وظیفه یک مهندس معمار، طراحی فضای داخلی بنا، نمای خارجی سازه و برقرای ارتباط بین آن‌هاست. یک معمار توانمند کسی است که با استفاده از تخصص و مهارت خود، نقشه ساختمان‌های جدید و برنامه بازسازی ساختمان‌های قدیمی را طراحی کند. او این کارها را با تکیه برای علم مهندسی، ذوق هنری و شناختی که از جغرافیای محل مورد نظر خود دارد، انجام می‌دهد تا بتواند بر اساس ایده‌های فردی، محدودیت‌های زمین، ضوابط و مقررات شهرداری و همچنین درخواست و سلیقه کارفرما، کار طراحی ساختمان‌ها و بناها را به اجرا برساند.
لکه‌گذاری فضاهای داخلی پلان
یکی از مباحث مهمی که در طراحی نقشه ساختمان مطرح می‌شود، لکه‌گذاری در پلان است. این عمل در واقع مشخص کردن حدودی موقعیت فضاهای مختلف در ساختمان نظیر اتاق خواب‌ها، سرویس‌های بهداشتی، آشپزخانه، پذیرایی، تراس و ... را شامل می‌شود.
لکه‌گذاری اولین کاری است که طراح نقشه ساختمان، پیش از طراحی پلان معماری انجام می‌دهد. یک مسئله مهم قبل از انجام لکه‌گذاری، تعیین نوع زمین است؛ اینکه ساختمان شمالی است یا جنوبی؟ در ساختمان شمالی، ابتدا وارد حیاط شده و بعد به ساختمان می‌رسیم.؛ اما در ساختمان جنوبی کاملاً برعکس این حالت است.
پس از تعیین نوع ساختمان و مشخص شدن حد و مرزها و همجواری‌ها، نوبت به جانمایی یا همان لکه‌گذاری فضاهای داخلی می‌رسد. در زمین یا ساختمان شمالی چون ابتدا حیاط را داریم و بعد به بنای ساختمان می‌رسیم، فقط از یک سمت می‌توانیم نور داشته باشیم. در نتیجه برای قسمت انتهایی زمین که نور مستقیم دریافت نمی‌کند، باید حتماً یک نورگیر در نظر بگیریم. این کار باعث می‌شود تا فضاهای انتهایی ساختمان نیز از نور و تهویه مناسب برخوردار باشند. فضای جلوی ساختمان‌های شمالی چون نورگیری بیشتری دارد، باید به آشپزخانه و پذیرایی اختصاص داده شود. در قسمت انتهایی ساختمان نیز بهتر است اتاق خواب‌ها قرار گیرند.
در ساختمان‌های جنوبی بر خلاف ساختمان‌های شمالی، می‌توان از دو جبهه، یعنی هم از سمت خیابان و هم از سمت حیاط، نورگیری داشت. در این ساختمان‌ها چون بهترین نور، نوری است که از سمت جنوب تابیده می‌شود، باید لکه‌گذاری به نحوی انجام گیرد که اتاق خواب‌ها به سمت خیابان و آشپزخانه و پذیرایی به سمت حیاط باشند. با رعایت اصول گفته‌شده در لکه‌گذاری، می‌توان یک طراحی زیبا، صحیح و کاربردی داشت.
نکته بعدی در لکه‌گذاری و طراحی پلان معماری، مربوط به نوع بناست؛ اینکه ساختمان یک سازه ویلایی با یک یا دو طبقه است یا یک آپارتمان چند طبقه؟ در آپارتمان‌های مسکونی به هیچ عنوان نباید فضای راه‌پله، در جلوی ساختمان واقع شود. این کار هم جلوی ورود نور طبیعی را می‌گیرد و هم جلوه و زیبایی ظاهری ساختمان را به هم می‌ریزد.
کنترل نور طبیعی وارد شده به فضا
کنترل نور طبیعی و شدت نور در فضاهای داخلی نیز، یکی از موارد مهم در طراحی نقشه ساختمان است. این موضوع به منظور بهبود کیفیت زندگی کاربران و کاهش مصرف انرژی مطرح می‌شود. برای این منظور، در طراحی نقشه ساختمان باید به موارد زیر توجه کرد:
محل قرارگیری پنجره‌ها: پنجره‌ها باید به گونه‌ای قرار گیرند که نور طبیعی به بهترین شکل ممکن وارد فضا شود. یعنی باید موقعیت پنجره‌ها طوری در نظر بگیرید که از تابش مستقیم نور آفتاب یا کم نور بودن بیش از حد محیط جلوگیری شود.
ابعاد پنجره‌ها: ابعاد پنجره‌ها باید به اندازه کافی بزرگ باشند تا نور طبیعی به بهترین شکل ممکن وارد فضا شود.
استفاده از روشنایی مصنوعی: در صورتی که نور طبیعی کافی نباشد، باید از روشنایی مصنوعی استفاده کنید. در این صورت، باید شدت نور مصنوعی را طوری در نظر گرفت که کاربران بتوانند به راحتی در فضا حرکت نمایند.
استفاده از سامانه هوشمند: استفاده از سامانه هوشمند می‌تواند به کنترل نور طبیعی و شدت نور کمک کند. این سامانه به صورت خودکار نور را کنترل کرده و در صورت نیاز، نور مصنوعی را فعال می‌نماید.
نورگیری و تهویه آشپزخانه هنگام طراحی نقشه ساختمان
آشپزخانه از جمله فضاهایی محسوب می‌شود که بهتر است از نور طبیعی برخوردار باشد. در بسیاری مناطق، رویه شهرداری چنین است که آشپزخانه حتماً باید خودش دارای پنجره یا درب بوده و نباید نور آن را از فضاهای دیگری مثل پذیرایی تامین کرد. البته امروزه با پیشرفته شدن وسایل و ابزار‌آلات آشپزی و تغییر سبک زندگی مردم، دیگر آشپزخانه‌ها شکل سنتی خود را از دست داده‌اند. امروزه چون آشپزی با تجهیزات و وسایل مدرنی مثل مایکروویو که بدون تولید دود و بخار است انجام می‌شود، نیازی نیست که حتماً تهویه از طریق یک بازشوی طبیعی صورت بگیرد. یعنی همان هود و هواکش کفایت می‌کنند.
در مورد نورگیری آشپزخانه نیز باید گفت که اگر پنجره یا نورگیر اصلی در فضای پذیرایی قرار دارد و طراحی آشپزخانه هم به گونه‌ای است که می‌تواند از نور پذیرایی بهره‌مند شود، تقریباً مشکل کم نور بودن آشپزخانه حل خواهد شد. این کار حتی به زیبایی و یکدست کردن آشپزخانه نیز می‌افزاید.
ضمنا هنگام طراحی نقشه ساختمان، لازم است که فضای کافی برای انجام کارها و قرار دادن ابزارهای آشپزخانه در نظر گرفته شود تا کاربران به راحتی بتوانند در آشپزخانه فعالیت کنند.
در چه صورت می‌توان برای یک ساختمان اتاق سه خوابه طراحی کرد؟
در طراحی اتاق سه خوابه برای یک ساختمان، ابتدا باید به اندازه مناسب اتاق‌ها و تعیین موقعیت و ابعاد پنجره‌ها و درب‌ها توجه نمود. سپس باید به نورگیری ایده‌ال اتاق‌های خواب پرداخت. پیشنهاد ما به شما این است که هرگز در ساختمان‌هایی با مساحت کمتر از 130 متر مربع، اتاق سه خوابه طراحی نکنید. در این صورت علاوه بر اینکه هر سه اتاق از لحاظ مساحت، نورگیری، تهویه مناسب و ... فاقد استانداردهای لازم خواهند بود، سایر فضاهای ساختمان نیز تحت تاثیر قرار خواهند گرفت و از کیفیت آن‌ها کاسته می‌شود.
در نهایت، باید به فضای کافی برای حرکت و کار کردن در اتاق خواب‌ها توجه کرد. همچنین باید فضای کافی برای قرار دادن تخت، کمد لباس و سایر وسایل اتاق در نظر گرفت.
ارتباط بین فضاهای داخلی
ارتباط بین فضاهای داخلی نکته مهم دیگری است که هنگام طراحی نقشه ساختمان باید به آن توجه نمود. به عنوان مثال، آشپزخانه باید در مجاورت فضای ناهارخوری قرار گیرد و از پذیرایی به راحتی بتوان به آن دسترسی پیدا کرد. به این نکته دقت داشته باشید که استفاده‌کنندگان از پذیرایی و میهمانان، دید مستقیم به فضای کار در آشپزخانه نداشته باشند.
در مورد اتاق خواب‌ها نیز، باید حتماً یک فیلتر و فضای تقسیم مستقل در نظر گرفت و به گونه‌ای آن‌ها را طراحی نمود که درب اتاق از دیگر قسمت‌های منزل قابل رویت نباشد.
سرویس‌های بهداشتی نیز باید به گونه‌ای طراحی شوند که درب ورودی آن‌ها از هیچ کدام از فضاهای اصلی خانه مثل پذیرایی، آشپزخانه و ... دیده نشود.
اندازه استاندارد فضاهای داخلی ساختمان به چه صورت است؟
اندازه استاندارد آشپزخانه باید حداقل 8 الی 10 متر مربع باشد. برای پذیرایی، حداقل اندازه 20 الی 25 متر مربع و برای هر اتاق خواب حداقل اندازه 12 الی 15 متر مربع توصیه می‌شود. البته این اندازه‌ها به شدت به نوع و اندازه ساختمان، قوانین ساخت و ساز شهری، نوع فضای داخلی و خارجی و ... بستگی دارند. به طور کلی، اندازه استاندارد اتاق‌های داخلی باید به گونه‌ای باشد که بتوان به راحتی در آن‌ها حرکت کرد و از فضای داخلی به بهترین شکل ممکن استفاده نمود.
نکات جانمایی تراس و بالکن هنگام طراحی نقشه ساختمان
در خانه‌های آپارتمانی و کوچک امروزی، طراحی بالکن و تراس از اهمیت بسیاری برخوردار است و رعایت یکسری نکات ساده در طراحی آن، علاوه بر زیبایی بیشتر این فضا، آن را بسیار کاربردی‌تر می‌کند.
محل قرارگیری تراس در پلان باید به نحوی باشد که بهترین دسترسی و همجواری را با فضاهای داخلی ساختمان ایجاد کند. چه در ساختمان‌های شمالی و چه در ساختمان‌های جنوبی، بهترین محل قرارگیری برای تراس مشرف به حیاط و قابل دسترسی از طریق فضای آشپزخانه است. بهتر است مساحت تراس حداقل 1.5 متر مربع باشد. البته این اندازه کاملاً به مساحت مفید واحد مسکونی بستگی دارد و قطعاً هر چقدر که واحد مسکونی بزرگتر باشد، می‌توان تراس وسیع‌تری را طراحی کرد. لازم به ذکر است که بدترین موقعیت تراس، قرارگیری آن در مجاورت پذیرایی و با دسترسی مستقیم از طریق این قسمت از خانه است.