سازمان نظام مهندسی، مجموعه‌ای از قوانین، آییننامهها، استانداردها و راه و روش‌هایی را برای به ثمر رسیدن اهداف حوزه ساخت‌وساز تعیین نموده است. این مجموعه، تحت عنوان قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان شناخته می‌شود. بازوی اجرایی قوانین مصوب سازمان نظام مهندسی تشکل‌های حرفه‌ای-مهندسی هستند.
این سازمان از طریق تشکل‌های صنفی در همه‌ی استان‌های کشور نمایندگی دارند. قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان برای اولین بار در سال ۱۳۷۴ به تصویب رسید. در اسفند سال ۱۴۰۰ پیش‌نویس جدیدی از این قانون با همکاری مجموعه‌ای از مهندسین تدوین شده است. این پیش‌نویس در اواسط اسفند ماه سال جاری، برای بررسی و تصویب به مجلس شورای اسلامی ارائه می‌شود. در بعضی موارد مانند مطالعات فاز صفر، در نظر گرفتن این مسئله مهم است.
مفاد قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان
این قانون در قالب ۶ فصل و ۴۲ ماده قانونی تنظیم شده است. فصل‌های قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان شامل موارد زیر است:
- فصل اول: کلیات، اهداف و خط‌مشی‌ها
- فصل دوم: تشکیلات، ارکان، وظایف و اختیارات سازمان
- فصل‌سوم: امور کاردان‌ها و صنوف ساختمانی
- فصل چهارم: مقررات فنی و کنترل ساختمان
- فصل پنجم: آموزش و ترویج
- فصل‌ششم: متفرقه
وظایف نظام مهندسی چیست؟
سازمان نظام مهندسی موظف است موارد مربوط به ساخت و ساز ساختمان‌ها را مورد بررسی قرار دهد.
برخی از مهم‌ترین وظایف نظام مهندسی به شرح زیر است:
- افزایش توان نوآوری و سازندگی در ساختمان سازی
- مراقبت از ایمنی، بهداشت و آسایش مناطق مسکونی
- ارتقای دانش فنی و کیفی کار در ساختمان
- همکاری با مراجع مسئول جهت کنترل فرآیند ساخت و ساز
- گسترش صحیح اصول مهندسی و معماری
- همکاری با وزارت مسکن
- ارائه خدمات کارشناسی فنی به مراجع قضایی
- قیمت گذاری انواع خدمات مهندسی
- نظارت بر انجام خدمات مهندسی توسط اشخاص حقیقی و حقوقی مختلف
فصل اول: کلیات، اهداف و خط‌مشی‌های قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان
همان‌طور که اشاره شد فصل اول، کلیات قانونی را پوشش می‌دهد. مطابق این فصل، اهداف و خط‌مشی‌های قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان به شرح زیر است:
- تقویت، توسعه فرهنگ و ارزش‌های اسلامی در معماری و شهرسازی
- سامان‌دهی امور مربوط به مشاغل و حرفه‌های فنی/مهندسی در بخش‌های ساختمان شهرسازی
- تامین موجبات رشد و اعتلای مهندسی در کشور
- ترویج اصول معماری، شهرسازی و رشد آگاهی عمومی نسبت به آن و مقررات ملی ساختمان و افزایش بهره‌وری
- بالا بردن کیفیت خدمات مهندسی و نظارت بر حسن اجرای خدمات
- ارتقای دانش فنی صاحبان حرفه‌ها در این بخش
- وضع مقررات ملی ساختمان به منظور اطمینان از ایمنی، بهداشت، بهره‌دهی مناسب، آسایش و صرفه اقتصادی، اجرا و کنترل آن در جهت حمایت از مردم
ایمنی و استحکام ساختمان به کمک رعایت اصول قانون نظام مهندسی و کنترل سازمان محقق می‌شود. اما آیا می‌توان برای هر شرایطی به صاحبان ملک، درباره خطرات احتمالی زلزله تضمین داد؟ قطعا پاسخ هر شخص خبره‌ای به این پرسش منفی است. پس در این موارد چه کاری از دست صاحب خانه برمی‌آید؟ بهترین راه برای مدیریت هزینه‌های احتمالی حوادثی چون زلزله استفاده از بیمه آتش سوزی با پوشش زلزله است.
- حفظ و افزایش بهره‌وری منابع مواد، انرژی و سرمایه‌های ملی
- تهیه و تنظیم مبانی قیمت‌گذاری خدمات مهندسی
- الزام به رعایت مقررات ملی ساختمان، ضوابط و مقررات شهرسازی، مفاد طرح‌های جامع و تفصیلی و هادی از سوی تمام دستگاه‌های دولتی و…
- جلب مشارکت حرفه‌ای مهندسان، صاحبان حرفه‌ها و صنوف ساختمانی در تهیه و اجرای طرح‌های توسعه و آبادانی کشور
در این فصل همچنین چندین ماده قانونی در زمینه کیفیت تشکیل سازمان نظام مهندسی و قواعد/اصول کلی آن آمده‌است.
فصل دوم: تشکیلات، ارکان، وظایف و اختیارات سازمان نظام مهندسی
در فصل دوم قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان ارکان این سازمان و نقش‌های آنها معرفی می‌شود. ارکان اصلی سازمان نظام مهندسی طبق این فصل به قرار زیر است:
- سازمان استان‌ها
- هیات عمومی سازمان نظام مهندسی
- شورای مرکزی سازمان
- رییس سازمان
- شورای انتظامی نظام مهندسی
در ادامه متن قانون، وظایف و اختیارات کلی سازمان و بخش‌های آن تعریف شده است.
فصل سوم: امور کاردان‌ها و صنوف ساختمانی
ضوابط و مقررات امور کاردان‌ها و صنوف ساختمانی طبق مفاد این فصل به وزارت راه و شهرسازی واگذار شده است.
فصل چهارم: مقررات فنی و کنترل ساختمان
فصل چهارم یکی از مهم‌ترین فصل‌های قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان است. در این فصل، جزییات مربوط به مقررات کلی ساختمان، حدود اختیارات شهرداری‌ها و سازمان نظام مهندسی استانی بیان می‌شود.
یکی از اختیاراتی که شهرداری برای ساختمان سازی دارد، مجوز تراکم ساختمان است. شهرداری بر حسب منطقه و تراکم ساختمانی آن، مجوز ساخت و ساز صادر می‌کند.
فصل پنجم: آموزش و ترویج
در فصل پنج، شیوه‌های آموزش افراد حرفه‌ای در شهرهای فاقد نیروی متخصص برای انجام خدمات فنی و مهندسی عنوان می‌شود.
فصل ششم: متفرقه
فصل ششم به موضوعات متفرقه‌ای چون محل پرداخت هزینه‌های سازمان نظام مهندسی اختصاص دارد. همچنین این فصل به مسئله تعیین و پرداخت سهم دولت از طرح‌های عمرانی و ساخت‌وساز واحدهای مسکونی می‌پردازد.
نقش قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان بر ایمنی ساخت‌وساز در مناطق زلزله‌خیز
مطابق فصل چهارم قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان، شهرداری‌های موظف به صدور پروانه ساخت برای طرح‌های عمرانی و ساخت‌وساز‌های مسکونی هستند. این نهاد برای صدور مجوزهای لازم باید از مقررات ملی ساختمان پیروی کند. افزون‌بر آن دستورالعمل‌های متفاوتی را برای ساخت‌وساز در مناطق زلزله‌خیز مدنظر قرار دهد.
نقش مهندس ناظر در سازمان نظام مهندسی
سازمان نظام مهندسی، سمت مهندس ناظر را در جهت حسن انجام و اجرای قوانین و دستورالعمل‌های مزبور تعریف کرده‌است. مهندس ناظر، شخصیتی حقیقی یا حقوقی است؛ که بر عملکرد مجری‌های طرح‌های عمرانی و صاحبان ملک نظارت وکنترل دارد. پروژه‌های ساخت‌وساز بر مبنای اندازه به: یک ناظره و چهار ناظره تقسیم می‌شوند. مهندس یا مهندسین ناظر موظف‌اند در پایان مراحل مختلف پروژه به سازمان نظام مهندسی گزارش دهند. گزارش مرحله‌ای ناظر به سازمان نظام مهندسی از طریق سامانه مهندسین ناظر شهرداری انجام می‌گردد. سازمان مذکور از طریق گزارش‌های واصله پروژه‌های عمرانی کشور را زیر نظر دارد.