سیستم اعلام حریق یک سیستم ایمنی است که به منظور شناسایی و اعلام خطر حریق در ساختمان‌ها به کار برده می‌شود. این سیستم از تجهیزاتی مانند سنسورهای دود، دما، گاز، مرکز کنترل، پنل‌های کنترل و ... تشکیل شده است. در صورتی که این سنسورها هر گونه نشانه‌ای از حریق را تشخیص دهند، سیستم اعلام حریق به صورت خودکار، پیامی به کنترل پنل سیستم ارسال می‌کند. پس از دریافت این اطلاعات، کنترل پنل سعی می‌کند با اطلاع‌رسانی به بخش‌های دیگر، عملیات اعلام حریق را آغاز کرده و افراد را از وجود حریق در ساختمان مطلع سازد.
به طور کلی، سیستم اعلام حریق در ساختمان‌ها برای جلوگیری از خسارت‌های جانی و مالی ناشی از آتش‌سوزی طراحی شده است. این سیستم می‌تواند در کاهش خطرات حریق و افزایش سطح ایمنی ساختمان‌ها و ساکنین آن‌ها، نقش بسزایی ایفا نماید.
اجزای مختلف سیستم اعلام حریق
سیستم اعلام حریق در ساختمان‌ها از اجزای مختلفی تشکیل شده است که هر کدام نقش مهمی در شناسایی و اعلام خطر حریق دارند. این اجزا عبارتند از:
سنسورهای دود، دما و گاز
این سنسورها به منظور شناسایی نشانه‌های حریق در ساختمان نصب می‌شوند. سنسور دود برای تشخیص دود و ذرات جامد در هوا، سنسور دما برای تشخیص تغییر دمای محیط و سنسور گاز برای تشخیص گازهای خطرناک موجود در فضا در سیستم اعلام حریق تعبیه شده‌اند.
مرکز کنترل
این قسمت از سیستم به منظور جمع‌آوری و پردازش اطلاعات از سنسورها و اعلام خطر حریق طراحی شده است. در صورت دریافت اطلاعات حریق، مرکز کنترل به صورت خودکار به دستگاه‌های اعلام حریق، اطلاع می‌دهد.
پنل‌های کنترل
پنل‌های کنترل جهت کنترل و مدیریت سیستم اعلام حریق در ساختمان نصب می‌شوند. با استفاده از این پنل‌ها، کاربران می‌توانند سیستم را فعال یا غیرفعال کنند و همچنین به صورت دستی، اعلام خطر حریق نمایند.
دستگاه‌های اعلام حریق
این دستگاه‌ها به منظور اطلاع‌رسانی به ساکنین و کاربران ساختمان، در صورت وقوع حریق نصب می‌شوند. دستگاه‌های اعلام حریق شامل زنگ هشدار، چراغ هشدار، دستگاه‌های صوتی و تصویری و ... هستند.
سیستم اطفاء حریق
بعضی از سیستم‌های اعلام حریق، سیستم اطفاء حریق نیز دارند. سیستم اطفاء حریق جهت خاموش کردن حریق در صورت وقوع آتش طراحی شده است. این سیستم انواع مختلفی دارد که با توجه به نوع آن مورد استفاده قرار می‌گیرد. به عنوان مثال، سیستم اطفاء حریق با گاز CO2 برای خاموش کردن حریق در فضاهای بسته و سیستم اسپرینکلر برای خاموش کردن حریق در فضاهای باز استفاده می‌شود.
دستگاه‌های تست
برای اطمینان از عملکرد صحیح سیستم اعلام حریق، دستگاه‌های تست نیز نصب می‌کنند. با استفاده از این دستگاه‌ها، کاربران می‌توانند عملکرد سیستم را بررسی کرده و در صورت وجود خطا، آن را تعمیر نمایند.
نحوه عملکرد انواع سیستم اعلام حریق
در سیستم‌های اعلام حریق، هشدارها به دو صورت دستی و اتوماتیک فعال می‌شوند. در نوع اتوماتیک، دتکتور پس از کشف دود، شعله، گاز یا حرارت به کنترل پنل سیستم پیام ارسال می‌کند تا افراد از وجود حریق در ساختمان آگاه شوند. نوع دستی این سیستم توسط اپراتور فعال می‌شود. یعنی فرد با استفاده از دکمه یا یک اهرم، اعلام حریق دستگاه را فعال می‌کند.
نقش دتکتورهای اعلام حریق و انواع مختلف آن‌ها
دتکتورهای اعلام حریق یکی از اجزای مهم سیستم اعلام حریق در ساختمان‌ها به حساب می‌آیند. این دستگاه‌ها به منظور شناسایی نشانه‌های حریق در ساختمان نصب شده و به صورت خودکار، اطلاعات حریق را به مرکز کنترل ارسال می‌کنند. هر یک از این دتکتورها برای شناسایی حریق در شرایط مختلف به کار می‌روند و با توجه به نوع ساختمان و نوع فعالیت‌های صورت گرفته در آن، انتخاب می‌شوند.
دکتور شعله
دتکتور شعله یا Flame Detector به باند باریک اشعه مادون قرمز، حساس است و می‌تواند در بازه زمانی 3 تا 5 ثانیه به تغییر شدت در تابش واکنش نشان دهد. این آشکارساز برای تشخیص و پاسخ به حضور شعله، طراحی شده است و قابلیت این را دارد که دود یا مایع بدون دودی که آتش تولید می‌کند را شناسایی نماید.
واکنش فلیم دتکتورهای شعله نسبت به تشخیص حریق، به نوع نصب آن‌ها بستگی دارد. به عنوان مثال، این سیستم می‌تواند آژیر اعلام حریق را به صدا در آورده و مسیر سوخت را توسط یک شیر برقی مسدود نماید یا اینکه سیستم اطفاء حریق را فعال کند. این نوع دتکتور به دلیل استفاده از مکانیسم‌های خاص برای تشخیص شعله، خیلی سریع‌تر و دقیق‌تر از دتکتورهای دودی و حرارتی به وجود آتش پاسخ می‌دهد.
دتکتور گاز
دتکتور گاز سیستمی است که وجود گازهای سمی و قابل اشتعال در فضا را تشخیص می‌دهد. وجود این وسیله ایمنی در ساختمان‌ها و مراکز صنعتی بسیار ضروری است. چرا که نشت گاز در این محیط‌ها، می‌تواند فجایع جبران‌ناپذیر و بسیار بزرگی را پدید آورد. دتکتور گاز، به صورت خودکار و همیشگی، غلظت غیرعادی گاز را خیلی سریع و دقیق شناسایی کرده و سپس به سیستم‌های کنترلی اعلام می‌نماید.
این وسیله به کمک سنسورهای نشت گاز که در سیستم آن قرار داده شده‌اند و همچنین امواج مادون قرمز، غلظت زیاد گازها را مشخص کرده و با مقایسه آن‌ها با غلظت مجاز، نشت گاز را آشکارسازی می‌کند. با برگشتن غلظت گاز به حد نرمال و طبیعی، دتکتور خاموش می‌شود و به صورت اتوماتیک خود را برای دفعات بعدی تنظیم می‌کند.
دتکتور دود
یکی از متداول‌ترین آشکارسازها برای سیستم اعلام حریق، دتکتورهای دود هستند. این وسایل به خاطر سرعت عمل و سطح پوشش بالایی که دارند، نسبت به سنسورهای حرارتی پرکاربرد‌ترند. دتکتورهای دود بر اساس نوع عملکردشان به چهار دسته دتکتور دود نوری، دتکتور دود یونیزه، دتکتور دودی فتوالکتریک و دتکتور دودی خطی تقسیم‌بندی می‌شوند.
دتکتور دودی فوتوالکتریک از پر‌مصرف‌ترین آشکارسازها در سیستم اعلام حریق است. این وسیله از اصل مسدود‌سازی مسیر نور و یا پراکندگی نور استفاده می‌کند. داخل محفظه این دستگاه، یک وسیله تولید‌کننده نور مثل LED قرار داده شده است. با ورود دود به داخل دستگاه، شدت نور کاهش پیدا کرده و بدین ترتیب آشکارساز دودی فعال می‌شود.
دتکتور حرارتی
این دتکتورها با توجه به نوع خود، نسبت به درجه خاصی از دما حساسیت نشان می‌دهند و اعلام حریق می‌کنند. دتکتورهای حرارتی در چهار نوع ثابت، افزایشی، خطی و ترکیبی وجود دارند. روند فعال‌سازی این دتکتور چنین است که دو نوار فلزی با جنس‌های مختلف، تحت تاثیر افزایش دما فعال شده و ارتباط بین آن‌ها قطع می‌شود. با بسته شدن ارتباط بین این دو نوار، دتکتور فعال خواهد شد.
شستی اعلام حریق
شستی اعلام حریق از اجزای تشخیص اعلام حریق به شیوه دستی به حساب می‌آید. این وسیله دارای یک میکرو‌سوئیچ است که در حالت عادی قطع شده و در حالت هشدار وصل می‌شود. شستی یا شاسی اعلام حریق، در دو نوع شیشه شکستنی و فشاری قابل ریست شدن وجود دارد. این شاسی‌ها را باید در مکان‌های قابل مشاهده و با دسترسی آسان مثل راه‌پله‌ها، کنار درب ورودی و ... نصب کرد.
آژیر اعلام حریق
آژیر یکی از تجهیزات صوتی و شنیداری مورد استفاده در سیستم اعلام حریق است که در زمان حریق فعال شده و به صدا در می‌آید. این وسیله نیز مانند سایر اجزا، به پنل مرکزی اعلام حریق متصل است و کنترل پنل با دریافت اطلاعات از دتکتورها، آن را فعال می‌کند. آژیرها از دو پل مثبت و منفی تشکیل شده‌اند و نصب آن‌ها به دو صورت سقفی و دیواری انجام می‌شود.
چراغ چشمک زن اعلام حریق
این وسیله جزء تجهیزات دیداری سیستم اعلام حریق به حساب می‌آید. رنگ چراغ چشمک زن معمولاً قرمز است و در بالای درب واحد‌ها، اتاق‌ها یا راه‌پله‌ها نصب می‌شود. معمولاً چراغ چشمک زن به موازات آژیر قرار می‌گیرد و به صورت هماهنگ با آن فعال می‌شود. اگر آژیر از کار بیفتد، چراغ چشمک زن همچنان فعال می‌ماند و افراد را از وقوع حریق مطلع می‌کند. این وسیله یک گزینه کاربردی برای افراد ناشنوا از رخداد حریق به حساب می‌آید.
کنترل پنل
کنترل پنل، اصلی‌ترین قسمت سیستم اعلام حریق است. این وسیله ارتباط میان اجزای مختلف سیستم، تصمیم‌گیری برای اعلام حریق و همچنین به صدا درآوردن آژیرها را برعهده دارد. کنترل پنل را باید در مکانی که احتمال حریق کمتری وجود دارد و در عین حال بسیار پر رفت و آمد است، نصب کرد. معمولاً این وسیله را در اتاق نگهبانی، مرکز اطلاعات یا اتاق کنترل نصب می‌کنند.
مکان نصب، باید مجهز به سیستم روشنایی باشد. همچنین لازم است که نقشه‌های ساختمان و سیستم اعلام حریق، در محل نصب کنترل پنل بایگانی شوند تا ماموران آتش‌نشانی با دسترسی به این نقشه‌ها، عملیات امداد و نجات را خیلی سریع‌تر و بهتر انجام دهند.